Angen brys am Grant Rhwyd Ddiogelwch

Rydym yn galw ar Lywodraeth Cymru i weithredu Grant Rhwyd Ddiogelwch a gyflwynid gan Gofal a Thrwsio i unioni achosion o gartrefi mewn cyflwr gwael a pheryglus.

Mae bwlch sylweddol mewn polisi a chyllid ar gyfer gwaith trwsio difrifol a brys i gartrefi yng Nghymru. Bob dydd, mae Gofal a Thrwsio yn gweld pobl hŷn yn y sector perchen-feddianwyr na all fforddio gwaith trwsio a lle nad oes unrhyw datrysiadau cyllid ar gael. Mae hyn yn gadael pobl hŷn yn byw mewn tai gwael gydag effaith niweidiol sylweddol ar eu hiechyd, llesiant a’u gallu i fyw yn ddiogel ac annibynnol yn eu cartrefi eu hunain.

Y llynedd, fe wnaethom gwblhau dros 60,000 o swyddi mewn cartrefi pobl hŷn ledled Cymru; roedd 87% ohonynt mewn tai perchen-feddianwyr. Allan o’r holl agweddau o wella cartrefi a gefnogwn, mae tai mewn cyflwr gwael yn dal i fod y broblem a gawn yn fwyaf anodd ei hunioni. Rhwng 2021-22 i 2023-24, gwelsom:

  • Cynnydd o 66% yn nifer y gweithiau elusennol y gwnaethom eu cyllido, £230,000 yn fwy lle na all cleientiaid fforddio gwaith trwsio hanfodol;
  • Gostyngiad o 17% yn nifer y gweithiau y mae perchnogion cartref yn talu amdanynt o ychydig dros £2 miliwn i £1.7 miliwn; a
  • Chynnydd o 26% yng ngwerth y gwaith a orffennwyd gan Gofal a Thrwsio, i bron £15.5 miliwn, oherwydd yr angen ychwanegol am waith trwsio tai.

Problemau yn gwaethygu

Heb eu datrys, gall mân draul ddod yn gyflwr gwael difrifol ac achosi risgiau sylweddol i strwythur y cartrefi a diogelwch y bobl sy’n byw yno. Mae’r gweithiau hyn yn aml angen mwy o ymdrechion i ddileu peryglon. Rhaid mynd i’r afael yn gyntaf â chyflwr gwael i wneud cartref yn barod ar gyfer addasiadau ac i gefnogi byw annibynnol; ni all cartref gyda waliau plastr llaith roi cymorth strwythurol i rai canllawiau neu ni all gwaith trydan safon isel weithio lifft grisiau drydan yn ddiogel.

Ar gyfer pobl hŷn na all fforddio talu am y gwaith trwsio eu hunain, mae ein gwasanaeth gweithiwr achos yn ceisio canfod adnoddau o gronfeydd ac ymddiriedolaethau dyngarol i ariannu gwaith. Yn aml gall hyn fynd â llawer o amser, mae’n ddarniog ac yn gynyddol anodd gan fod sefydliadau niferus yn cystadlu am lai a llai o gyllid.

Addunedwch Eich Cefnogaeth

Effaith cartrefi mewn cyflwr gwael ar ein cleientiaid

Cartrefi oer a thlodi tanwydd – Mae problemau tai mewn cartrefi gwael yn aml yn arwain at effeithiolrwydd ynni gwael mewn cartrefi, gan achosi biliau ynni uwch sy’n rhoi aelwydydd mewn risg o dlodi tanwydd.  Gwelwn effaith hyn ar ein gwasanaethau. Mewn sampl o bobl hŷn a ddefnyddiodd ein gwasanaeth cyngor ynni, roedd 96% o aelwydydd yn byw mewn tlodi tanwydd.

Iechyd a llesiant – Mae cartrefi oer a llaith yn gwaethygu problemau anadlol a risg trawiad ar y galon a strôc yn arwain at gyfraddau uwch o dderbyn i ysbyty.  Gall oerfel gormodol hefyd gynyddu nifer anafiadau tebyg i gwympiadau.  Ar wahân i’r effeithiau corfforol, mae byw mewn amgylchedd gwael a pheidio bod â’r modd i wella hyn yn cael effaith enfawr ar iechyd meddwl ac ansawdd bywyd, gan adael pobl hŷn yn teimlo dan bwysau ac wedi eu llethu.

Mae Care & Repair Cymru wedi cyhoeddi cyfres o adroddiadau yn rhoi sylw i’r problemau a achosir gan gartrefi mewn cyflwr gwael. Cliciwch isod i ddarllen ein hadroddiad  O Draul i Gyflwr Gwael.

Darllen ein hadroddiad ar dai mewn cyflwr gwael

Astudiaethau Achos

Mrs Thomas - Casnewydd

Problem: Cysylltodd Mrs Thomas gyda Gofal a Thrwsio oherwydd problemau gyda’i goleuadau. Pan gynhaliwyd y Gwiriad Cartrefi Iach gwelodd y gweithiwr achos fod y gwaith weirio yn hen ac mewn cyflwr gwael iawn. Roedd olion llosgi yn y bwrdd ffiwsiau, ni fedrid defnyddio cyfarpar trwm ar drydan ar yr un pryd ac nid oedd y goleuadau ar y llawr cyntaf. Roedd cyflwr y gwaith weirio  yn berygl Categori 1 ac yn achosi risg tân.

Ymyriad: Daeth Gofal a Thrwsio o hyd i drydanwr o’n Rhestr Contractwyr Diogel a argymhellodd ailweirio llawn. Treuliodd y gweithiwr achos amser yn ceisio dod o hyd i gyllid grant ar gyfer y gwaith, ond nid oedd dim ar gael. Maes o law sicrhaodd y gweithiwr achos fynediad i £2,500 o gyllid dyngarol drwy SSAFA (elusen y Lluoedd Arfog).

Canlyniad: Roedd y dyfynbris ar gyfer yr ailweirio yn gyfanswm o £3,360 gan olygu fod diffyg o £860 i orffen y gwaith. Gadawyd y cleient yn byw mewn cartref heb fod yn ddiogel.

Effaith Grant Rhwyd Ddiogelwch: Yn yr achos hwn, byddai’r Grant Rhwyd Ddiogelwch wedi gweithredu fel ategiad i alluogi’r gwaith i fynd yn ei flaen. Gyda gwaith trydan iawn, gallai Mrs Thomas hefyd gael budd o ymyriadau effeithiolrwydd ynni tebyg i’r Rhaglen Cartrefi Gynnes. Byddid wedi gwneud defnydd mwy o effeithiol o amser a gwaith y gweithiwr achos gan y byddai wedi arwain at ganlyniad cadarnhaol.

Mrs Williams - Powys

Problem: Mae Mrs Williams yn byw ar ben ei hun mewn tŷ teras  ar stad awdurdod lleol o’r 1970au. Cysylltodd â Gofal a Thrwsio i gael cyngor ar drwsio to. Roedd Mrs Williams wedi colli ei gŵr yn ddiweddar ac yn ei chael yn anodd i ymdopi gyda phethau yr oedd ef yn arfer gofalu amdanynt tebyg i gynnal a chadw y tŷ a’r ardd.

Pan ymwelodd y gweithiwr achos, roedd yn amlwg fod y problemau yn llethu Mrs Williams. Sylwodd ar ddarn gwlyb ar y nenfwd yn ei hystafell wely ac roedd yn bryderus am gost ac agweddau ymarferol trefnu gwaith trwsio.

Roedd Mrs Wililams ar incwm isel ac yn derbyn pensiwn gwaith bach ar ben ei phensiwn gwladol. Roedd angladd ei gŵr wedi costio mwy nag a ddisgwyliai ac roedd ganddi bellach lai na £4,000 mewn cynilion.

Ymyriad: Cafodd y gweithiwr achos ddyfynbris i osod sêl blwm ar y darn o’r to yr effeithiwyd arno. Daeth Gofal a Thrwsio o hyd i gontractwr o’n rhestr Contractwyr Dibynadwy i wneud y gwaith. Fodd bynnag, pan oeddent yn gwneud y gwaith hwn torrodd y contractwr ran o’r nenfwd i drwsio’r difrod dŵr a gweld nad oedd lap gan y rhes bresennol o ffelt gwaelod a bod y glaw yn dod i mewn ac yn rhedeg yn syth i lawr y ffelt ac ar y nenfwd. Roedd yn rhaid cael mwy o ddyfynbrisiau.

Canlyniad: Fe wnaeth y gweithiwr achos hefyd helpu Mrs Williams i gynyddu ei hincwm drwy wneud cais llwyddiannus am Lwfans Gweini a Chredyd Pensiwn. Arweiniodd hyn at gynyddu incwm Mrs Williams gan £100 yr wythnos – dros £5,200 y flwyddyn. Gallodd y gweithiwr achos godi’r cyllid dyngarol i roi sêl blwm newydd.

Cymerodd lawer o amser i ganfod cyllid i dalu am gost y difrod ychwanegol. Roedd y dyfynbris ar gyfer y gwaith ychydig dros £2,000. Gwnaeth y gweithiwr achos gais i nifer o elusennau dyngarol yn cynnwys rhai yn benodol ar gyfer menywod ac elusennau masnach. Aeth hyn ag amser ychwanegol gan y bu’n rhaid i’r gweithiwr achos weithio gyda Mrs Williams i gael tystiolaeth o’i chyflogaeth flaenorol.

Cafodd ail ran y gwaith ei gwblhau dair blynedd ar ôl i Mrs Williams gysylltu gyntaf gyda Gofal a Thrwsio. Bu Mrs Williams yn byw gyda thwll yn nho nenfwd ei hystafell wely am ddwy flynedd, a hithau wedi symud i gysgu yn yr ystafell sbâr.

Effaith Grant Rhwyd Ddiogelwch: Defnydd mwy effeithiol o amser gweithiwr achos; datrys yr achos yn gyflymach.

Mr a Mrs Howell – Gogledd Ddwyrain Cymru

Roedd difrod i’r llawr yn achosi risg o syrthio i Mr a Mrs Howell

Roedd y trawstiau cefnogi yn y seler wedi pydru ac yn edrych fel pe gallent syrthio. Cawsant eu cefnogi gyda phropiau Acrow a osodwyd gan Gofal a Thrwsio.

Problem: Mae Mr a Mrs Howell yn byw mewn tŷ y maent yn berchen arno yn Wrecsam. Mae gan y ddau ohonynt broblemau iechyd. Mae gan Mr Howell ganser terfynol ac mae gan Mrs Howell nifer o gyflyrau iechyd meddwl a chorfforol. Fe wnaethant gysylltu â Gofal a Thrwsio i ddechrau oherwydd problemau tu allan i’w cartref, yn cynnwys llwybr newydd yn yr ardd. Canfu Gwiriad Cartref Iach a gynhaliwyd gan ein gweithiwr achos fod nifer o broblemau brys eraill yn cynnwys toiled yn gollwng yn union uwchben y gegin a llawr y gegin wedi pydru a strwythurol anniogel. Roedd llawr y gegin mewn risg o syrthio i’r seler agored oddi tano ac roedd yn berygl difrifol i Mr a Mrs Howell.

Ymyriad: Trefnodd Gofal a Thrwsio ar gyfer propiau dros dro Acrow i gefnogi trawstiau pren llawr y gegin i ddiogelu’r tŷ. Amcangyfrifwyd fod cost trwsio strwythur y llawr tua £1,000 a sicrhawyd yr arian ar gyfer hyn ac am drwsio’r toiled oedd yn gollwng drwy wneud cais i gronfa caledi leol.

Canlyniad: Nid yw’r toiled yn gollwng mwyach ac mae’n fwy glanwaith. Ni fydd y llawr yn chwalu a gellir cerdded arno. Fodd bynnag, defnyddiwyd yr holl arian ar y gwaith trwsio yma ac ni fedrid gorffen y gwaith trwsio arall yr oedd y cleientiaid wedi gofyn am help gydag ef yn wreiddiol (yn cynnwys llwybr gardd wedi torri a ffenestri wedi pydru).

Effaith Grant Rhwyd Ddiogelwch: Byddai’r Grant Rhwyd Ddiogelwch yn ei gwneud yn bosibl i wneud yr holl waith angenrheidiol i atal mwy o risg i iechyd y cleientiaid. Ni fyddai cleientiaid yn cael eu gadael mewn sefyllfa lle na fedrid gorffen yr holl waith trwsio, gyda’r risg y gallai mân draul ddod yn broblem ddifrifol  ac angen mwy o amser ac arian i’w ddatrys. Byddai’r Grant Rhwyd Ddiogelwch hefyd yn ddefnydd mwy effeithiol o amser gweithiwr achos gan na fyddai’n rhaid i’r gweithiwr achos dreulio llawer o amser yn gwneud cais i gronfeydd caledi lleol a cheisio sicrhau cyllid dyngarol heb unrhyw warant o ganlyniad cadarnhaol.

Byddai grant rhwyd ddiogelwch ar gyfer tai mewn cyflwr peryglus yn darparu:

  • Gwasanaethau teg ledled Cymru

  • Polisi cydgysylltiedig

  • Gwasanaeth effeithlon

  • Arbedion sylweddol i GIG Cymru

  • Llai o bwysau ar wasanaethau ambiwlans

  • Cefnogaeth ar gyfer deddfwriaeth bresennol Llywodraeth Cymru

Cefnogi’r Grant Rhwyd Ddiogelwch

Ymrwymwch eich cefnogaeth yma

Ymunwch â ni wrth alw am gyflwyno Grant Rhwyd Ddiogelwch yng Nghymru drwy lenwi’r ffurflen isod i lofnodi ein hymrwymiad:

Error: Contact form not found.

Llofnodion cyfredol

Chris Jones
CEO, Care & Repair Cymru

John Smith
CEO, Smith CCL

Jane Smith
CEO, Smiths

John Smith
CEO, Smith CCL

Jane Smith
CEO, Smiths

Cefnogwch ni ar y cyfryngau cymdeithasol

Cliciwch isod i weld amrywiaeth o luniau a geiriad y gallwch eu defnyddio i gefnogi’r ymgyrch ar y cyfryngau cymdeithasol.

Darllen ein Maniffesto Senedd 2026

Ein Grant Rhwyd Ddiogelwch yw prif nodwedd ein maniffesto etholiad Senedd 2026.

Darllen ein maniffesto

Cofrestru i gael ein Newyddion

Os hoffech glywed mwy am y gwaith a wnawn i wella cartrefi a newid bywydau, cofrestrwch yma.